«No sustentas tú a la raíz, sino la raíz a ti». Sobre la recepción en latín del Séfer ha-šorašim
DOI:
https://doi.org/10.3989/sefarad.016.011Palabras clave:
Traducciónes hebreo-latinas, David Quimḥí, Egidio de ViterboResumen
Este artículo se ocupa de los principales capítulos de la recepción del Sefer ha-šorašim de David Quimḥi en el mundo cristiano durante el Renacimiento. Un testimonio menos conocido de este interés, que combina el examen crítico con la apropiación, es la traducción latina integral compuesta por, o para, el cardenal Egidio de Viterbo, probablemente durante la segunda década del siglo XVI, y conservada en dos manuscritos. En este artículo se ofrece, junto a una rápida presentación de la situación de la lexicografía hebrea al principio del Renacimiento y de su profunda transformación debida a la problemática adopción del modelo de Quimḥí, una visión sintética de los diferentes enfoques de las varias versiones del diccionario de Quimḥí en el mundo cristiano: de la simple adaptación al moldeo, bastante complicado, de un diccionario bilingüe de hebreo bíblico, al fenómeno paradójico de la traducción de un léxico monolingüe en un idioma diferente. En este último, la pérdida semántica es evidente: lo que sigue siendo de interés prioritario es el provecho exegético esperado de la investigación sobre esta adaptación, y no menos importante, el avance de nuestro conocimiento de la comprensión humanista de la Biblia en una época de cambios paradigmáticos radicales.
Descargas
Citas
Abate, Emma (2014): "Filologia e qabbalah. La collezione ebraica di Egidio da Viterbo alla Biblioteca Angelica di Roma," Archivio italiano per la storia della pietà 26, pp. 409-446.
Abel, Wolgfang von and Reimund Leicht, eds. (2005): Verzeichnis der Hebraica in der Bibliothek Johannes Reuchlins (Ostfildern).
Arber, Edward, ed., and George Joy (1882): An Apology made by George Joy to satisfy, if it may be, W. Tyndale (Westminster).
Bibliotheca instituta et collecta primum a Conrado Gesnero, deine in Epitomen redacta et novorum Librorum accessione locupletata, iam vero postremo recognita, et in duplum post priores editiones aucta, per Iosiam Simlerum Tigurinum (1574) (Tiguri).
Biesenthal, Johann Heinrich R. and Fuerchtgott Lebrecht, eds. (1847): Sefer ha-shorashim. Rabbi Davidis Kimchi Radicum Liber sive Hebraeum Bibliorum Lexicon cum animadversionibus Eliae Levitae ... (Berlin).
Boswell, James (1835): The Life of Samuel Johnson, LL.D. including a Journal of His Tour to the Hebrides. Vol. I (London).
Bucer, Martin (1547): Sacrorum Psalmorum libri quinque, ed. Hervagius (Basel).
Burnett, Stephen G. (2004): "Reassessing the 'Basel-Wittenberg Conflict': Dimensions of the Reformation-Era Discussion of Hebrew Scholarship," in Allison P. Coudert and Jeffrey S. Shoulson (eds.), Hebraica Veritas? Christian Hebraists and the Study of Judaism in Early Modern Europe (Philadelphia) pp. 181-201.
Campanini, Saverio (1999): "Reuchlins jüdische Lehrer aus Italien," in Gerald Dörner (ed.), Reuchlin und Italien (Stuttgart) pp. 69-85.
Campanini, Saverio (2008): "Guglielmo Raimondo Moncada (alias Flavio Mitridate) traduttore di opere cabbalistiche," in Mauro Perani (ed.), Guglielmo Raimondo Moncada alias Flavio Mitridate. Un ebreo converso siciliano, (Palermo) pp. 49-88.
Campanini, Saverio (2015): "Pagnini, Antonio Baldino," in Dizionario Biografico degli Italiani (Rome), online edition at http://www.treccani.it/enciclopedia/antonio-baldino-pagnini_(Dizionario-Biografico)/.
Centi, Timoteo M. (1945): "L'attività letteraria di Santi Pagnini (1470-1536) nel campo delle scienze bibliche," Archivum Fratrum Praedicatorum 15, pp. 5-51.
Christ, Karl (1924): Die Bibliothek Reuchlins in Pforzheim (Leipzig).
Copenhaver, Brian P. and Daniel Stein Kokin (2014): "Egidio da Viterbo's Book on Hebrew Letters: Christian Kabbalah in Papal Rome," Renaissance Quarterly 67, pp. 1-42. https://doi.org/10.1086/676151
Coxe, Henry O. (1852): Catalogus codicum mss. qui in collegiis aulisque Oxonienibus hodie adservantur. Vol. I (Oxonii).
Craig, Marie-Louise (2013): "Hebrew Lexicography. Pre-Modern Period," in Geofrey Khan (ed.), Encyclopaedia of Hebrew Language and Linguistics (Leiden – Boston) vol. II, p. 515.
Crusius, Martin (1596): Annales Suevici (Frankfurt am Main).
Geiger, Ludwig (1870): Das Studium des Hebräischen in Deutschland vom Ende des XV. bis zur Mitte des XVI. Jahrhunderts (Breslau).
Geiger, Ludwig (1871): Johann Reuchlin, sein Leben und seine Werke (Leipzig).
Greive, Hermann (1978): "Die Hebräische Grammatik Johannes Reuchlins: De Rudimentis Hebraicis," Zeitschrift für die alttestamentliche Wissenschaft 90, pp. 395-409. https://doi.org/10.1515/zatw.1978.90.3.395
Hackluyt, Richard (1850): Divers Voyages Touching the Discovery of America and the Islands Adjacent. Edited with Notes and Introduction by J. Winter Jones (London).
Hackspan, Theodorico (1644): Liber Nizachon (Altdorf – Nuremberg).
Hirsch, Samson A. (1896): "Johann Reuchlin, the Father of the Study of Hebrew among Christians," Jewish Quarterly Review 8, pp. 445-470. https://doi.org/10.2307/1450079
Hirsch, Samson A. (1905): A Book of Essays (London).
Institutiones grammaticae hebraicae linguae Agathio Guidacerio autore (1529) (Paris).
Juhász, Gergely M. (2014): Translating Resurrection. The Debate between William Tyndale and George Joye in Its Historical and Theological Context (Leiden – Boston).
Kimchi, David (1544): Sefer Miklol, Bomberg (Venezia) f. 4r; cfr. Liber Michlol […] R. David Kimhi, […] per Agathium Guidacerium (Paris 1540).
Leicht, Reimund (2010): "Von allen und yegklichen iuden büchern und schrifften nichts vßgenommen" – Johannes Reuchlin und die Bücher der Juden an Vorabend des Bücherstreits," in Wilhelm Kühlmann (ed.), Reuchlins Freunde und Gegner. Kommunikative Konstellationen eines Frühneizeitlichen Medienereignisses (Ostfildern) pp. 45-68.
Liber Michlol grammatices linguae sanctae R. David Kimhi, quo eam integram docet, et absolvit, per Agathium Guidacerium sacrae Thelogiae Regium in universitate Parisiensi professorem (1540 (Paris).
Liebes, Yehuda, ed., and Egidio da Viterbo (2012): Sifron 'al ha-otiot ha-'ivriyot (Yerushalayim).
Martin Luthers Werke. Kritische Gesamtausgabe, Deutsche Bibel (1911) Vol. 3 (Weimar).
Münster, Sebastian (1535): Sefer ha-shorashim 'im nigzarim (Basel).
Nestle, Eberhard (1893): "Johannes Böhm und sein hebräisches Wörterbuch von 1490," in Marginalien und Materialien (Tübingen) pp. 28-33.
Olszowy-Schlanger, Judith (2008) "A School of Christian Hebraists in 13th Century England," European Journal of Jewish Studies 1:2, pp. 249-277. https://doi.org/10.1163/187247107783876257
Olszowy-Schlanger, Judith (2009): "Christian Hebraism in Thirteenth-Century England: The Evidence of Hebrew-Latin Manuscripts," in Crossing Borders. Hebrew Manuscripts ad a Meeting-place of Cultures, eds. Piet van Boxel and Sabine Arndt (Oxford) pp. 115-122.
Olszowy-Schlanger, Judith and Patricia Stirnemann (2008): "The Twelfth-Century Triligual Psalter in Leiden," Scripta 1, pp. 103-112.
Olszowy-Schlanger, Judith et al. (2008): Dictionnaire hébreu-latin-français de la Bible Hébraïque de l'Abbaye de Ramsey (XIIIe siècle) (Turnhout).
Pagnini, Sante (1529): Otzar Leshon ha-Qodesh, hoc est Thesaurus linguae sanctae (Lyon).
Peculium Agathii (1537) (Paris).
Pélissier, Leon G. (1892) "Manuscrits de Gilles de Viterbe à la Bibliothèque Angélique (Rome)," Revue des bibliothèques 2, pp. 228-240.
Perles, Joseph (1884): Beiträge zur Geschichte der Hebräischen und Aramäischen Studien (München).
Preisendanz, Karl (1994): "Die Bibliothek Johannes Reuchlins," in Johannes Reuchlin (1455-1522). Nachdruck der 1955 von Manfred Krebs herausgegebenen Festgabe, eds. Hermann Kling und Stefan Rhein (Sigmaringen) pp. 35-82.
Riggenbach, B., ed. (1877): Das Chronikon des Konrad Pellikan. Zur vierten Säkularfeier der Universität Tübingen (Basel).
Schwarz, Arthur Z. (1913): "Zur Biographie Elia Levitas," Archiv für jüdische Familienforschung 2:1-3, pp. 24-27.
Secret, François, ed., and Egidio da Viterbo (1959): Scechina e Libellus de litteris Hebraicis. Inediti. Vol. I (Roma).
Sefer ha-shorashim we-hu cheleq sheni me-ha-miklol (1529) (Venice).
Sefer ha-shorashim we-hu ha-cheleq ha-sheni me-ha-miklol (1546) (Venice).
Sefer ha-shorashim. Thesaurus linguae sanctae sive Dictionarium (1547) (Venice).
Steinschneider, Moritz (1869): "Jüdisch-Deutsche Litteratur und Jüdisch-Deutsch mit besonderer Rücksicht auf Ave-Lallemant. 3. Artikel: Nahchträge," Serapeum 30, pp. 145-159.
Steinschneider, Moritz (1895): Die hebräischen Handschriften der K. Hof- und Staatsbilbiothek in München, zweite, grossenteils umgearbeitete und erweiterte Auflage (München).
Vocabularium Hebraicum atque Chaldaicum totius Veteris Testamenti (1515) (Alcalá).
Vulpinus, T., trad. (1892): Die Hauschronik Konrad Pellikans von Rufach. Ein Lebensbild aus der Reformationszeit (Strassburg).
Weil, G. (1963): Élie Lévita, humaniste et massorète (Leiden).
Willinsky, John (1994): Empire of Words. The Reign of the OED (Princeton). https://doi.org/10.1515/9781400821358
Wolf, Johan Christoph (1705): דעת ספרי שרשים, Historia Lexicorum Hebraicorum (Wittemberg).
Descargas
Publicado
Cómo citar
Número
Sección
Licencia
Derechos de autor 2016 Consejo Superior de Investigaciones Científicas (CSIC)
Esta obra está bajo una licencia internacional Creative Commons Atribución 4.0.
© CSIC. Los originales publicados en las ediciones impresa y electrónica de esta Revista son propiedad del Consejo Superior de Investigaciones Científicas, siendo necesario citar la procedencia en cualquier reproducción parcial o total.Salvo indicación contraria, todos los contenidos de la edición electrónica se distribuyen bajo una licencia de uso y distribución “Creative Commons Reconocimiento 4.0 Internacional ” (CC BY 4.0). Puede consultar desde aquí la versión informativa y el texto legal de la licencia. Esta circunstancia ha de hacerse constar expresamente de esta forma cuando sea necesario.
No se autoriza el depósito en repositorios, páginas web personales o similares de cualquier otra versión distinta a la publicada por el editor.